Het naaktloopincident van 1535

In 1548 publiceert Lambertus Hortensius zijn polemische geschiedenis over de “oproer” van de wederdopers. Enkele decennia later verschijnt dit verslag in het Nederlands en voegen uitgevers er een reeks anonieme gravures aan toe. Deze illustraties baseren zich op een serie zestiende-eeuwse schilderijen (nu verloren) van de kunstenaar Barend Dircksz., die hij in opdracht heeft gemaakt voor het middeleeuwse stadhuis van Amsterdam. Het boek van Hortensius behoort tot de vele die het verhaal vertellen van een kleine groep wederdopers die bekend zijn komen te staan als de “Naaktlopers.”

Op 10 februari 1535 komen zeven mannen en vijf vrouwen bijeen in een huis aan de Zoutsteeg. Zij luisteren naar de prediking van de kleermaker Henrick Henricxz. Snyder. Hij beweert: “Ik zie Gods mogentheyt, Gods persoen ende ik spreek mit hem. Ik ben in den hemel ende in der helle.” Hij spoort de groep aan om hun kleren uit te trekken en in het vuur te werpen. Vervolgens gaan zij de straat op en roepen hun mede-Amsterdammers toe: “Wee, wee, de wrake Gods komt.” De autoriteiten grijpen hen en brengen hen naar de gevangenis. Zelfs daar weigeren zij zich weer aan te kleden. Op 25 februari 1535 worden de mannen onthoofd door de beulen. Op 15 mei ondergaan de vrouwen hetzelfde lot. Het verslag van Hortensius en andere soortgelijke werken gebruiken deze sensationele gebeurtenissen uit de vroege wederdoperij als waarschuwing tegen ketterij en fanatisme.

Een afbeelding van de leider van de Naaktlopers verschijnt in een reeks illustraties van Christoffel van Sichem, die “aartsketteren” in beeld brengt. Omdat er geen bekend portret van deze wederdoperse leider bestaat, verzint Van Sichem een gelijkenis voor hem, zoals hij dat ook doet voor de meeste anderen in de serie. Hoewel Henrick Henricxz. Snyder op de gravure in wapenrusting staat, zijn de andere wederdopers naakt afgebeeld.

Ook Bernard en Picard maken melding van de Naaktlopers in deel IV van hun meerdelig studie over de religieuze ceremoniën en gebruiken van alle religies ter wereld. Gedetailleerde gravures tonen hoe de wederdopers hun kleding verbranden en hoe zij vervolgens op straat worden gegrepen. Opmerkelijk genoeg verschijnen deze voorstellingen niet in het traktaat over de wederdopers en mennonieten, maar in het daaropvolgende traktaat, dat handelt over de zogeheten “adamieten.”

Het begin van de doperse beweging kent een veelheid aan leiders, groeperingen en opvattingen. De nakomelingen van de vroege dopers, de mennonieten en doopsgezinden van de Republiek der Nederlanden, hebben nadrukkelijk afstand genomen van alles wat te maken had met de apocalyptische, gewelddadige en beruchte groeperingen van hun theologische voorgangers – waaronder de Münsterse wederdopers, de betrekkelijk onschuldige Naaktlopers en de kleine revolutionaire groep die in 1535 kortstondig het Amsterdamse stadhuis in handen had. Verhalen over de terechtstellingen van deze Wederdopers worden daarom bewust weggelaten uit de doopsgezinde martelarenboeken en verschillende andere confessionele geschiedwerken.