Christendom OrthodoxIn de jaren vijftig van de zeventiende eeuw arriveert in Amsterdam een vertegenwoordiger van de Armeens-Apostolische Kerk met een missie: het drukken van de eerste Armeense Bijbel.
Locatie
Surp Hokikerk
Type
Kerk
Religieuze gemeenschap
Armeens-Apostolische Kerk
Object
De eerste gedrukte bijbel in de Armeense taal, gedrukt en uitgegeven in Amsterdam
Maker en datering
Avetis Yerevantsi, Voskan Yerevantsi
1666-1668
Bezichtigen
Niet te bezichtigen op deze locatie
Huidig interieur
Huidig exterieur
Armeense boekdrukkunst in Amsterdam en de eerste Bijbel
In de zeventiende en achttiende eeuw wordt Amsterdam niet alleen een belangrijk handelscentrum, maar vervangt ze ook de Italiaanse steden als een van de belangrijkste boekdrukcentra van Europa. Nadat er verschillende Armeense boekdrukkerijen zijn gevestigd in Italië en Frankrijk, ontstaat het idee om in Amsterdam te gaan drukken. Naast de nieuwste technologische ontwikkelingen, biedt Nederland meer vrijheid voor het drukken van 'buitenlandse' kerkelijke boeken dan Italië.
In 1656 wordt Mattheos Tsaretsi, vertegenwoordiger van de Armeens-Apostolische Kerk, naar Europa gestuurd om de eerste Bijbel in het Armeens te drukken. Bij aankomst in Amsterdam bestelt hij bij de beroemde lettersnijder Christoffel van Dyck 170 blokstempels en 240 matrijzen met Armeense letters. Tsaretsi sterft echter enkele jaren later. Zijn werk wordt voortgezet door de koopman Avetis Yerevantsi en zijn broer Voskan, een Armeense priester.
In 1666, na het drukken van verschillende kleinere boeken, begint Voskan Yerevantsi met het drukken van de eerste Bijbel in de Armeense taal. Het boek wordt voltooid op 13 oktober 1668. De tekst is gebaseerd op een handgeschreven Bijbel uit 1295 voor de Armeense koning Hetum II van Cilicië. De eerste uitgave van de Bijbel, bevat ongeveer 1.470 pagina's en 159 afbeeldingen. Veel delen van het boek zijn geïllustreerd met Bijbelse scènes en delen van de tekst zijn gedrukt met decoratieve letters in de vorm van vogels, konijnen en andere dieren.
Matrijzen
Koperen mallen die met een puntbeitel zodanig zijn bewerkt dat er afzonderlijke letters mee kunnen worden gegoten.
De eerste pagina van het Evangelie volgens Matteüs, met links een houtdruk met de evangelist Matteüs en rechts een versierde pagina met bloemen- en dierenillustraties.
Vanwege financiële problemen werkt de drukkerij met tussenpozen tot 1718. De meeste boeken die door de Armeense drukkerij in Amsterdam zijn uitgegeven, waaronder de Armeense Bijbel, worden geëxporteerd naar Turkije en Iran. Hierdoor versterken de transnationale banden tussen de verspreide Armeense gemeenschap. De Armeense drukkerij in Amsterdam heeft, met name dankzij het drukken van de eerste Bijbel in het Armeens, een cruciaal fundament voor de Armeense boekdrukkunst gelegd. Amsterdam neemt hierdoor een unieke en belangrijke plaats in de geschiedenis van de Armeense kerkliteratuur in.
Poort van de Surp Hokikerk.
Matija Miličić
Onderzoeker en erfgoedspecialist oosters en oriëntaals christendom Museum Catharijneconvent
Laatst bewerkt
24 oktober 2024
Eerste gedrukte Armeense bijbel, Avetis en Oscan Yerevantsi, 1666-1668, 21 x 26 cm. Collectie Surp Hoki Armeens Apostolische Kerk. Fotografie Robert Westera.
Interieur en exterieur: fotografie Robert Westera.
Het Evangelie volgens Matteüs uit de eerst gedrukte Armeense bijbel, Avetis en Oscan Yerevantsi, 1666-1668, 21 x 26 cm. Collectie Surp Hoki Armeens Apostolische Kerk. Fotografie Robert Westera.
Poort van de Surp Hoki Armeens Apostolische Kerk te Amsterdam. Fotografie Robert Westera.
Aslanian, S. D., Early Modernity and Mobility: Port Cities and Printers across the Armenian Diaspora, 1512-1800 (Yale University Press 2023).
Nersessian, V., The Bible in the Armenian Tradition (J. Paul Getty Museum 2001).
Schütz, O., ‘Nicholas Misztótfalusi Kis and the Armenian Book Printing’ in: Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 9, no. 1 (1959) 63-73.