In het Zonshofje herinneren een gevelsteen en een gedicht aan een verdwenen schuilkerk en de doopsgezinde gemeenten die daar samenkwamen.
Locatie
Zonshofje
Prinsengracht 171
Type
Hofje
Religieuze gemeenschap
Doopsgezinde Kerk
Object
Gevelsteen met een gedicht dat herinnert aan een doopsgezinde schuilkerklocatie
Maker en datering
Maker onbekend
1675
Bezichtigen
Het hofje en de gevelsteen zijn doordeweeks te bezichtigen via de deur aan de Prinsengracht 159-171
Een gevelsteen met een verhaal
De gevelsteen in de binnentuin van het Zonshofje beeldt het Bijbelse verhaal van de ark van Noach uit, compleet met een stralende zon aan de hemel. Het gedicht onder de klok herinnert lezers eraan hun tijd goed te besteden en bevat bovendien woordspelingen op 'zon' en 'ark', waarmee eer wordt bewezen aan twee voormalige Doopsgezinde gemeentes, De Kleine Zon en De Arke Noach, die zich ooit op deze locatie bevonden:
’t Geloof heeft hier Gods Woord Ontvouwd;
De Liefde ons dit verblyf gebouwd;
De hoope blyve ons gedurig noopen,
Om der zielen Zon te zien,
Den tyd zorgvuldig uit te koopen,
En dus tot de Ark des Heils te vlien.
MDCCLXV [1765]
In 1671 ontstaat op deze locatie een schuilkerk van een groep doopsgezinden. Zij hebben zich afgesplitst van de grotere Zon-gemeente aan het Singel en noemen hun kerk daarom De Kleine Zon. Deze situatie is echter van korte duur. Zes jaar later worden de gemeenten van De Kleine Zon aan de Prinsengracht en De Zon aan het Singel weer herenigd. In 1720 koopt een andere doopsgezinde groep, de Oude Friezen, de voormalige Kleine Zon, samen met een extra achterhuis aan de Prinsenstraat. Zij noemen deze nieuwe doopsgezinde schuilkerk De Arke Noach, een naam die zij al eerder op andere locaties hebben gebruikt.
Schuilkerk
Gebouw waarin, onder het bewind van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588-1795), verborgen godsdienstoefeningen werden gehouden. Kerkelijke groeperingen buiten de calvinistische kerk, zoals katholieken, lutheranen, doopsgezinden en remonstranten moesten hun godsdiensten in schuilkerken praktiseren.
Doopsgezinde subgroepen
Er bestonden veel verschillende takken van Nederlandse doopsgezinden in de vroegmoderne periode, waaronder Oude en Jonge Vlamingen, Oude en Jonge Friezen, Hoge Duitsers, Waterlanders en andere splintergroepen. Fusies vonden ook plaats (bijvoorbeeld, de Vlamingen, Friezen, Hoge Duitsers, en later ook Waterlanders, verenigden zich met de Vlamingen in de Kerk bij ’t Lam). Vanaf de jaren 1660 hergroepeerden de groepen zich ook als Lamisten of Zonisten (zie Lammerenkrijgh). Bijna alle groepen verenigden zich in 1801 in Amsterdam en nationaal in 1811, en vormden de Algemene Doopsgezinde Sociëteit (ADS).
In 1752 gaan de Oude Friezen eveneens op in de Zon-gemeente aan het Singel en wordt de schuilkerk omgebouwd tot een hofje voor oudere Doopsgezinde vrouwen. Het hofje wordt in 1765 in gebruik genomen. In het gebouw rechts van de entreehal worden bovendien kamers ingericht voor wezen. Van het oorspronkelijke interieur van de schuilkerk is niets overgebleven na de verbouwing tot hofje. Toch is de kerk bewaard gebleven in tekeningen van Cornelis Pronk, zelf lid van de Oude Friese gemeente. Deze tekeningen dienen ook als basis voor prenten. Pronk’s leerling Hendrik de Winter, lid van de Zon-gemeente, beeldt het kerkinterieur af tijdens het Avondmaal als onderdeel van een reeks kerkillustraties voor een uitgebreide editie van het boek Geschiedenis der Mennonieten van de Zonist Hermanus Schijn.
Heilig Avondmaal
Tijdens het Heilig Avondmaal wordt in de Protestantse kerk het laatste avondmaal van Jezus met zijn volgelingen herdacht. Gemeenteleden krijgen een stukje brood en wijn of druivensap. Deze staan symbool voor het lichaam en het bloed van Jezus. Hiermee wordt herdacht dat Jezus zijn leven heeft gegeven om mensen te verlossen.
Doopsgezinde subgroepen
Er bestonden veel verschillende takken van Nederlandse doopsgezinden in de vroegmoderne periode, waaronder Oude en Jonge Vlamingen, Oude en Jonge Friezen, Hoge Duitsers, Waterlanders en andere splintergroepen. Fusies vonden ook plaats (bijvoorbeeld, de Vlamingen, Friezen, Hoge Duitsers, en later ook Waterlanders, verenigden zich met de Vlamingen in de Kerk bij ’t Lam). Vanaf de jaren 1660 hergroepeerden de groepen zich ook als Lamisten of Zonisten (zie Lammerenkrijgh). Bijna alle groepen verenigden zich in 1801 in Amsterdam en nationaal in 1811, en vormden de Algemene Doopsgezinde Sociëteit (ADS).
Hofje
Een hofje is een deels besloten leefgemeenschap bedoeld voor behoeftigen, zoals wezen en weduwen, meestal bestaande uit een aantal huisjes rond een parkje. In de vroegmoderne tijd moet iedere religieuze groepering in Amsterdam zijn eigen behoeftigen verzorgen. Daardoor heeft de stad een groot aantal hofjes met verschillende religieuze achtergronden.
Het hofje blijft tot ver in de twintigste eeuw dienstdoen als tehuis voor ouderen. Dit is te zien op een groepsfoto van de bewoonsters, genomen in 1913 ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum van de directrice. Tegenwoordig biedt het hofje, dat nog steeds beheerd wordt door Doopsgezind Amsterdam, huisvesting aan jongvolwassenen: er zijn 30 kamers voor Nederlandse jongeren en 7 kamers voor internationale studenten die verbonden zijn aan studieprogramma’s van het Doopsgezind Seminarium.
Doopsgezind Amsterdam (voormalig VDGA)
De Doopsgezinde gemeente van Amsterdam staat vandaag de dag bekend als Doopsgezind Amsterdam. Na eeuwen van verdeeldheid en scheuringen onder de doopsgezinden, waarbij de meer conservatieve groepen doorgaans de naam Mennoniet verkozen, terwijl de progressievere groepen zich Doopsgezind noemden, verenigden de gemeenten zich in 1801 tot de Verenigde Doopsgezinde Gemeente van Amsterdam (VDGA). Tegenwoordig bestaat Doopsgezind Amsterdam uit de Singelkerk (op de locatie van de 17e-eeuwse Kerk bij ’t Lam) en de 19e-eeuwse Meerpadkerk in Amsterdam-Noord.
Nina Schroeder-van 't Schip
Kunsthistorica en doopsgezind erfgoedspecialiste Doopsgezind Amsterdam
Laatst bewerkt
17 december 2025
Gevelsteen, klok en gedicht boven de deur van het Zonshofje, vervaardiger onbekend, 1675. Collectie Doopsgezind Amsterdam. Fotografie Museum Ons' Lieve Heer op Solder.
Exterieur: Fotografie Museum Ons' Lieve Heer op Solder.
Vriessche doopsgezinde Kerk, genaamt Arke Noach tot Amsterdam, Cornelis Pronk, 1729, pen en inkt. Collectie Stadsarchief Amsterdam.
Arche Noach. Afbeelding van het ombrengen van den Drinkbeeker in 't H. Avondmaal, by de Doopsgezinden, Hendrik de Winter en Frans de Bakker, 1743, prent. Collectie Stadsarchief Amsterdam.
Groepsfoto van oudere bewoonsters van het doopsgezinde Zonshofje, ter gelegenheid van de 25ste jubileum van de directrice A. Visscher, 12 juli 1913. Fotografie C.J. Hofker. Publieke Domein.
Gerlagh, B., en Leonard Kasteleyn, Janine Otten, “Leerlingen van Pronk,” in Pronk met Pen en Penseel: Cornelis Pronk (1691-1759) tekent Noord-Holland, A.W. Gerlagh ed. (Amsterdam: De Bataafsche Leeuw 1997) 151-169.
Jong, W. de, en Johan Pennings, Het dopers wandel-boek: Twee wandelingen door Amsterdam (Amsterdam: Verenigde Doopsgezinde Gemeente Amsterdam 2011) 76-78.
Lambour, R., “Doopsgezinde gemeenten te Amsterdam in de zeventiende en achttiende eeuw,” Amstelodamum 100-1 (2013) 24-38, 34-35.
Schijn, H., Uitvoeriger verhandeling van de geschied enisse der Mennoniten, in welke van den oor sprong, naamen, onderscheidingen, eigene, en byzondere leerstucken, belydenissen, en schry vers, als mede van den tegenwoordigen staat dier Christenen in de Vereenigde Nederlanden, die, na Menno Simons, Mennoniten genaamd worden, uitvoeriger gehandeld word (Amsterdam 1744).
Online bronnen
Stadsarchief Amsterdam: Vriessche doopsgezinde Kerk, genaamt Arke Noach tot Amsterdam
Laatst gecontroleerd 11-12-2025
Amsterdam op de Kaart: Zon's Hofje
Laatst gecontroleerd 11-12-2025






