
Locatie
Het Hert
Oudezijds Voorburgwal 40
Type
Schuilkerk
Religieuze gemeenschap
Rooms-Katholieke Kerk
Object
Maria, Maria Magdalena, Johannes en Jozef van Arimathea treuren bij het dode lichaam van Christus
Maker en datering
Adriaen van de Velde
1664
Bezichtigen
In Museum Ons' Lieve Heer op Solder
Als het laatste schilderij naar boven is getild en tegen de wand van de kerk staat, wordt het Sybilla Fonteijn bijna teveel. Het dode lichaam van haar Heer is zo kwetsbaar en verstild uitgebeeld. Het machteloze verdriet van de mensen die Jezus bewenen, is navoelbaar en raakt haar diep. Dichterbij gekomen, ziet ze de traan in de ogen van Jozef van Arimathea. De schilder heeft de opdracht goed begrepen. Zijn schilderijen zullen de gelovigen helpen om zich tijdens de mis nog beter in te leven in het lijden van Jezus, in zijn menselijke natuur en in het verdriet van zijn moeder en volgelingen. Dat is precies zoals pater Parmentier het heeft gewild en aan haar en de schilder heeft uitgelegd. Sybilla is dankbaar dat ze de schilderijen aan de kerk kan schenken.
Sybilla Fonteijn (?-1678), ook wel Bellitje genoemd, is de opdrachtgeefster voor de vijf schilderijen die Adriaen van de Velde (1636-1672) voor schuilkerk Het Hert vervaardigt. Ze komt uit een vooraanstaande en welgestelde katholieke familie. Haar overgrootvader was de laatste katholieke burgemeester van Amsterdam. Zelf beschikt ze ook over een aanzienlijk vermogen en woont op het Begijnhof. Als een van de vele vrome, ongehuwde katholieke vrouwen in Amsterdam heeft ze de geloften van kuisheid en armoede afgelegd. Samen met 20 andere geestelijke dochters, ook wel klopjes genoemd, helpt ze pater Parmentier om de schuilkerk praktisch en financieel te onderhouden en de gelovigen bij te staan in ziekte en bij rampspoed. Een tijdgenoot roemt haar nederigheid en de vele aalmoezen die ze aan de armen schenkt. Ook is ze een ‘groot weldoenster voor de Kerk’. Sybilla is begraven in de Oude Kerk.
Schuilkerk
Gebouw waarin, onder het bewind van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588-1795), verborgen godsdienstoefeningen werden gehouden. Kerkelijke groeperingen buiten de calvinistische kerk, zoals katholieken, lutheranen, doopsgezinden en remonstranten moesten hun godsdiensten in schuilkerken praktiseren.
Geestelijke dochter
In de zeventiende eeuw is een klopje of geestelijke dochter een religieuze vrouw die een vroom leven leidt buiten een klooster. Ze leeft meestal in een eigen huis of in een kleine gemeenschap en houdt zich bezig met gebed en liefdadigheid en andere religieuze taken. Klopjes en geestelijke maagden spelen een belangrijke rol in het functioneren van de schuilkerken in Amsterdam, waar het katholicisme officieel verboden is. De betekenis van de naam klopje is onduidelijk.
Klopje
In de zeventiende eeuw is een klopje of geestelijke dochter een religieuze vrouw die een vroom leven leidt buiten een klooster. Ze leeft meestal in een eigen huis of in een kleine gemeenschap en houdt zich bezig met gebed en liefdadigheid en andere religieuze taken. Klopjes en geestelijke maagden spelen een belangrijke rol in het functioneren van de schuilkerken in Amsterdam, waar het katholicisme officieel verboden is. De betekenis van de naam klopje is onduidelijk.
Petrus Parmentier (1601-1681) is van ca. 1662 tot 1670 priester in schuilkerk Het Hert. Daarna is hij tot aan zijn dood priester in schuilkerk De Ster. Sybilla Fonteijn en Parmentier hebben de van huis uit protestantse schilder Adriaen van de Velde (1636-1672) waarschijnlijk in de schuilkerk leren kennen. Van de Velde is getrouwd met de katholieke Maria Pieters Ouderkerck (1638-1684). Hun dochters Eva, Sara en Aleida worden gedoopt in schuilkerk Het Hert.
In een passieserie wordt het lijden van Jezus verbeeld, zoals dat staat beschreven in de Bijbel. De passieserie van Adriaen van de Velde bestaat uit vijf schilderijen: Jezus in Gethsemane, Geseling, Doornenkroning en bespotting, Kruisdraging, Bewening. In 2019 zijn de Geseling en de Bewening gerestaureerd.
Hermine Pool
Hoofd collecties en onderzoek, senior-conservator religieus erfgoed Museum Ons' Lieve Heer op Solder
Met dank aan
Thijs Boers
Conservator Amsterdam Museum, oud-conservator Museum Ons' Lieve Heer op Solder
Robert Schillemans
Oud-conservator Museum Ons' Lieve Heer op Solder
Laatst bewerkt
12 augustus 2025
Bewening, Adriaen van de Velde, 1664, olieverf op doek, 92 x 140 cm. Collectie Museum Ons' Lieve Heer op Solder. Foto Kathrin Kirsch.
Interieur en exterieur: fotografie Robert Westera.
Bewening (detail), Adriaen van de Velde, 1664, olieverf op doek, 92 x 140 cm. Collectie Museum Ons' Lieve Heer op Solder. Foto Kathrin Kirsch.
Geestelijke dochter, Jacob de Man, ca. 1680, devotieprent, 11 x 7 cm. Collectie Museum Catharijneconvent. Foto Ruben de Heer.
Geseling, Adriaen van de Velde, 1664, olieverf op doek, 92 x 140 cm. Collectie Museum Ons' Lieve Heer op Solder. Foto Kathrin Kirsch.
Boers, Th., 'De missionaris Petrus Parmentier (1601-1681) en zijn geestelijke dochters' in: Amstelodamum (Jaarboek 103, 2011) pp.70-97.
Lenarduzzi, C., Katholiek in de Republiek. De beleveniswereld van een religieuze minderheid 1570-1750 (Nijmegen 2019).
Monteiro, M., Geestelijke maagden. Leven tussen klooster en wereld in Noord-Nederland gedurende de zeventiende eeuw (Hilversum 1996).
Schillemans, R., Adriaen van de Velde. De Passieserie uit 1664 (Karel van Mander Academie 2022).
Online bronnen
Giersbergen, P.J.N.A. van, Portret van Petrus Parmentier
Laatst gecontroleerd 12-08-2025