Als de stenen Eilandskerk na jaren wachten eindelijk haar deuren opent, blijkt het geld om de kerk te onderhouden maar moeizaam binnen te komen.
Locatie
Eilandskerk
Bickersgracht 1
Oorspronkelijk gebouw afgebroken
Type
Kerk
Religieuze gemeenschap
Nederlandse Hervormde Kerk
Object
Houten paneel met de namen van kerkmeesters en een voorstelling van Geloof, Hoop en Liefde
Maker en datering
Maker onbekend
1737
Bezichtigen
In de Noorderkerk
Eindelijk een kerkgebouw om trots op te zijn
Trots zullen de kerkmeesters van de Eilandskerk zijn geweest als op 9 december 1736 de predikant Cornelis van Rhijn (1683-1745) voor het eerst de preekstoel beklimt. Na jaren van wachten is de houten Eilands-Loost op het Bickerseiland vervangen door een stenen kerkgebouw. Vier van de kerkmeesters laten deze historische gebeurtenis niet ongezien aan zich voorbijgaan. Hun namen en wapens laten ze op dit grote houten wapenbord schilderen. Kerkmeester zijn is in de regel een eervolle taak. Het is een functie die alleen de burgermeesters kunnen toewijzen. Eenmaal benoemd als kerkmeester ben je verantwoordelijk voor de inkomsten en uitgaven waarmee het kerkgebouw moet worden onderhouden. Tegenover het vele werk staat het gebruik van een eigen kerkbank en een goed ingerichte kerkmeesterskamer.
Kerkmeester
De kerkmeester heeft in de Protestantse Kerk de verantwoordelijkheid voor het beheer van de gebouwen, de betaalde en vrijwillige werkers in de kerk en het financieel beheer van de gemeente. Ook het beheren en bijhouden van het doopboek (verplicht), belijdenisboek (verplicht) en trouwboek (niet verplicht) horen bij de taken van een kerkmeester. Later wordt deze functie kerkvoogd en tegenwoordig kerkrentmeester genoemd.
Predikant (m/v)
Geeft leiding aan een protestantse kerkdienst, verkondigt het Woord van God (preek), doopt en zegent huwelijken in. Hij of zij geeft ook godsdienstonderwijs, verricht pastorale taken en is voorzitter van de kerkenraad. De aanspreektitel is dominee (m/v)
Preekstoel
De preekstoel of kansel is een verhoogde plaats in een kerk van waaruit de geestelijk leider de gemeente toespreekt.
Een kerk voor de molenaars, scheepsbeeldhouwers en timmermannen
Het grootste deel van de inkomsten verkrijgen Amsterdamse kerkmeesters door de verkoop van graven en de verhuur van zitplaatsen. Voor de meeste kerken in de stad werkt dit systeem goed. Alleen voor de Eilandskerk blijkt dat niet zo te zijn.
De gravenmaker van de Eilandskerk heeft de gewoonte achter elke persoon die hij begraaft het beroep te schrijven. We lezen namen van mensen als Aafje van Molen De Buijs, Abraham de scheepsbeschuitbakker en Cornelis de scheepsbeeldhouwer. Gemeenteleden die deze kerk bezoeken werken veelal op scheepswerven of in de omliggende molens. Mensen met deze beroepen kopen vaak geen eigen graven, maar worden begraven in een huurgraf. Ze huren ook geen dure stoelen in de dooptuin of in een van de herenbanken, maar zitten op de gratis plaatsen achter in de kerk.
Dooptuin
Afgescheiden ruimte rond de preekstoel in oude protestantse kerken. In deze ruimte vond vroeger de doop plaats.
Moeizame inkomsten
Jaren na de ingebruikname van de kerk is minder dan een derde van de zitplaatsen verhuurd en verloopt de verkoop van graven stroef. Inkomsten om het kerkgebouw te onderhouden hebben de kerkmeesters hierdoor nauwelijks, getuige de vele brieven die ze aan de burgemeesters schrijven voor extra geld. Tweehonderd jaar houdt de Eilandskerk het vol, tot het gebouw in 1939 wordt gesloten en elf jaar later wordt afgebroken. De overgebleven gemeenteleden vertrekken naar de Noorderkerk. Het kerkmeestersbord uit 1737 nemen ze met zich mee.
Celine Oldenhage
Archivaris Waalse Gemeente Amsterdam / Lid Kunstcommissie Protestantse Kerk Amsterdam
Laatst bewerkt
17 december 2025
Wapenbord met daarop de namen van de kerkmeesters uit 1737 en een allegorische voorstelling van Geloof, Hoop en Liefde, vervaardiger onbekend, 1737, hout, ca. 200 x 100 cm. Collectie Protestantse Kerk Amsterdam. Foto: Kerkcollectie Digitaal Museum Catharijneconvent, Marco Blokhuis.
Exterieur: fotografie
Eilandskerk van buiten gezien, Jan Bulthuis, ca.1775, krijttekening. Collectie Stadsarchief Amsterdam.
Plattegrond met daarop de ingetekende zitplaatsen rondom de preekstoel in het doophuis van de Eilandskerk, Maurits Walraven, 1738. Collectie Stadsarchief Amsterdam.
Emous, F.D., De Eilandskerk. Uitgegeven ter gelegenheid van het 200-jarig bestaan der kerk op woensdag 9 december 1936 (Amsterdam 1936).
Wagenaar, J., Amsterdam in zijne opkomst, aanwas. Geschiedenissen […] (Amsterdam 1765).




