Het Mirakel van Amsterdam

Oudekerksplein

We lopen verder naar de Oude Kerk, de oudste kerk van Amsterdam, al in 1306 door de bisschop van Utrecht ingewijd als Sint Nicolaaskerk. De kerk speelt een belangrijke rol in ons verhaal over het Mirakel van Amsterdam. Het is namelijk een priester van de Oude Kerk die de hostie gaat ophalen in het huis van de zieke man. Volgens sommige verhalen keert de hostie wel drie keer terug naar de haard in de Kalverstraat. De laatste keer wordt de wonderhostie in een feestelijke processie naar de Oude Kerk gebracht, nu met het voornemen om op de plaats van het wonder een speciale kapel te bouwen.

Sinds 1578 is de Oude Kerk een protestantse kerk. Wekelijks wordt hier op zondagochtend nog de eredienst gevierd en is er ’s avonds een vesper. De kerk is ook een museum waar hedendaagse kunstenaars site-specifieke kunstwerken maken. In de kerk zijn de sporen van de katholieke en protestantse geschiedenis van het gebouw goed te zien.

Nes 60

We lopen verder over de Oudezijds Voorburgwal, passeren de Damstraat, slaan rechtsaf de Sint Pieterspoortsteeg in en gaan dan linksaf de Nes op. We lopen nog steeds aan de oude zijde van de Amstel, nu het Damrak en het Rokin. In de middeleeuwen staan hier veel kloosters, zoals het Oude Nonnenklooster, het Cellebroedersklooster en het St. Barbaraklooster. De namen van de stegen herinneren aan deze wereld van katholieke broeders en zusters.

Pelgrimeren naar een heilige plaats is in die tijd een belangrijke geloofsuiting. Vanwege het Mirakel is Amsterdam een druk bezocht bedevaartsoord. Pelgrims brengen een bezoek aan de Heilige Stede en verblijven meestal drie dagen in de stad. Ze slapen in speciaal ingerichte slaapzalen die ‘baaierds’ worden genoemd of in gasthuizen zoals het Sint Pietersgasthuis, gelegen tussen de Amstel, de Grimburgwal en de Kloveniersburgwal.

In 1988 is in dit gebied een bijzonder pelgrimsspeldje gevonden. Het is een uniek exemplaar, omdat er een afbeelding van het Mirakel op staat. Of de eigenaar van het speldje in het gasthuis heeft geslapen weten we niet, wel dat de Heilige Stede is bezocht. Rondom populaire heiligdommen is veel handel in eten en drinken en in speldjes die op de hoed of kleding kunnen worden aangebracht. Pelgrims nemen ze mee als herinnering en als bewijs van hun bezoek aan het heiligdom. Van Henk Schiffmacher, de beroemde Amsterdamse tatoeëerder, weten we dat pelgrims uit angst voor diefstal van hun speldje ook wel een tatoeage laten zetten.

Tegenover Rokin 78

Via de Cellebroerssteeg komen we op het Rokin en zien links aan de overkant de plaats van de Heilige Stede liggen. Eigenlijk kijken we naar een modern spookhuis over de duistere geschiedenis van Amsterdam. De Kapel ter Heilige Stede wordt hier in 1346-47 gebouwd. Vuur speelt een belangrijke rol in de geschiedenis van het Mirakel. Bij de grote stadsbranden van 1421 en 1452 wordt de kapel namelijk grotendeels verwoest, maar blijft de wonderhostie merkwaardigerwijs weer ongeschonden. Elk jaar is er een sacramentsprocessie en een feestelijke markt. Na de Alteratie in 1578 wordt het katholieke interieur vernietigd. De kapel wordt een protestantse kerk en heet vanaf die tijd Nieuwezijds Kapel. De prachtige monstrans en de hostie die daarin wordt getoond, verdwijnen spoorloos.

Je kunt meer lezen over het Mirakel van Amsterdam, de hostie, de beroemde doeken van Jacob van Oostsanen, de lotgevallen van een kist waarin de hostie zou zijn opgeborgen, wonderen en middeleeuwse processies in de volgende verhalen.

Rokin 78

We steken nu veilig over via het zebrapad bij het metrostation, lopen aan de overkant naar rechts en zien voor ons de zogenoemde Mirakelkolom staan. Die is opgebouwd uit de brokstukken van de oude Heilige Stede. Het gebouw dat twee stadsbranden overleeft en meer dan vijf eeuwen in gebruik is, wordt in 1908 afgebroken. Dit tot groot verdriet van veel katholieke Amsterdammers. Ook al wordt het gebouw al eeuwen gebruikt voor de protestantse eredienst, het heeft nog steeds een emotionele waarde als plaats waar het Mirakel heeft plaatsgevonden. Architect Christiaan Posthumus Meyes bouwt in 1912 op dezelfde plaats een kleinere kerk met daaromheen winkelvoorzieningen: de nieuwe Nieuwezijds Kapel. Sinds 2007 heeft dit gebouw geen religieuze functie meer. Bij de afbraak van de voormalige Heilige Stede verdwijnen de stenen naar overal en nergens. Ze worden hergebruikt, maar ook verkocht op antiekmarkten of verzameld als relikwieën. Uit een deel van de bouwfragmenten die aan de zwerf zijn gegaan, is in 1988 deze kolom opgebouwd.

Hoek Kalverstraat – Wijde Kapelsteeg

We lopen de Wijde Kapelsteeg in. Links op de hoek van de steeg en de Kalverstraat is een gedenksteen aangebracht, ter herinnering aan de haard in het huis van de zieke man. Daarom heet deze plaats de Heilige Hoek. De Heilige Stede is in 1346-47 min of meer om de haard heen gebouwd.

Schuin tegenover de Heilige Hoek zien we de oude poort van het Burgerweeshuis, met boven de poort de kroon van keizer Maximiliaan. Amsterdam mag deze kroon aan haar stadswapen toevoegen, nadat Maximiliaan op wonderbaarlijke wijze is genezen van zware koortsen en de Heilige Stede heeft bezocht.

Begijnhof

We lopen via de Begijnensteeg en de gedempte Begijnensloot naar het Begijnhof en de Begijnhofkapel. Twee plaatsen van stilte en contemplatie in de drukke stad. De Begijnhofkapel is een voormalige schuilkerk. Hier is de herinnering aan het Mirakel van Amsterdam eeuwenlang levend gehouden. In de schuilkerkentijd is pastoor Leonardus Marius een gezaghebbende katholieke priester. Hij voelt goed aan hoe belangrijk de herinnering aan het Mirakel is voor de katholieke Amsterdammers die in schuilkerken hun geloof moeten belijden en alle uiterlijke kenmerken van hun geloof moeten verbergen. Marius schrijft een boek waarin hij het geloof in de wonderbaarlijke gebeurtenissen in 1345 en het katholieke geloof verdedigt. In het boek staan prenten die het wonder verbeelden. In de Begijnhofkapel zijn verwijzingen en afbeeldingen van het Mirakel te vinden in een wandschildering, in de glas-in-loodramen en op voorwerpen opgesteld in de ruimte links van het altaar. De kapel is geen museum, maar een religieuze plaats waar in stilte wordt gebeden en de mis wordt gevierd.

Hoek Kalverstraat – Wijde Kapelsteeg

We lopen terug naar de Heilige Hoek. Hier start elk jaar in de nacht van zaterdag op zondag, na 15 maart, de Stille Omgang. Duizenden mensen lopen in stilte de oude route van de middeleeuwse processie ter ere van het Mirakel. Er is wel een verschil. In de middeleeuwen is het een optocht met uitbundige kleding en feestelijke muziek. Nu is er geen enkel religieus of ander uiterlijk vertoon en heerst er stilte. Dat de oude processieroute weer gelopen kan worden is te danken aan de Amsterdammers Joseph Lousbergh en Carel Elsenburg. In 1880 komen ze in het bezit van een geschrift waarin de oude route heel gedetailleerd staat beschreven. Ze besluiten de originele route elk jaar te lopen. Al gauw sluiten anderen zich aan en ontstaat er een traditie waar katholieken uit het hele land op af komen. Het Gezelschap van de Stille Omgang houdt deze traditie tot op de dag van vandaag levend.

We volgende de oude processieroute door de Kalverstraat richting de Dam. Op een drukke zaterdagmiddag is de sfeer en devotie van de Stille Omgang niet echt na te voelen. Dat pleit ervoor om een keer ’s nachts mee te lopen. De Stille Omgang is al lang geen exclusieve katholieke aangelegenheid meer. Iedereen is welkom om mee te lopen.

Dam

We lopen naar de Dam. Naast het paleis staat de Nieuwe Kerk, in 1409 gewijd aan de heilige maagd Maria en de heilige Catharina. Het is de tweede parochiekerk van Amsterdam. Door de groeiende bevolking breidt de stad zich uit aan deze, nieuwe, zijde van de Amstel. De Oude Kerk wordt te klein en de bewoners van de nieuwe zijde hebben ook behoefte aan een eigen kerk. Net als de Heilige Stede raakt ook de Nieuwe Kerk beschadigd door de stadsbranden van 1421 en 1452.

In 1578, na de Alteratie, wordt Amsterdam een protestantse stad. De Nieuwe Kerk wordt ontdaan van alle katholieke elementen, zoals altaren, beelden, schilderingen en familiekapellen. Het is daarom bijzonder dat er nog een grafzerk bewaard is gebleven van een priester uit een voorname familie.

Prins Hendrikkade

We vervolgen de oude processieroute over de Nieuwendijk naar de Prins Hendrikkade en slaan daar rechtsaf in de richting van de basiliek van de Heilige Nicolaas. De imposante, zichtbare kerk is het volledig tegenovergestelde van schuilkerk Het Hert, ook Ons’ Lieve Heer op Solder of Sint Nicolaas-binnen-de-Veste genoemd. De ingebruikneming van de nieuwe kerk is ongetwijfeld een bijzondere gebeurtenis. In 1887 verlaten de parochianen in een feestelijke processie Ons’ Lieve Heer op Solder en brengen samen met pastoor Van Born het heilig sacrament en alle liturgische voorwerpen naar de Nicolaaskerk.

Ook in de Nicolaasbasiliek wordt de herinnering aan het Mirakel van Amsterdam levend gehouden. Het verhaal is prachtig verbeeld door de schilder Jan Dunselman, die ook alle belangrijke gebeurtenissen uit het leven van de heilige Nicolaas heeft geschilderd. De heilige Nicolaas is de patroon heilige van Amsterdam.

Op 8 maart, in het jubeljaar 2025, is de Nicolaasbasiliek verheven tot co-kathedraal in het bisdom Haarlem-Amsterdam.

Oudezijds Voorburgwal 38-40

Er zijn nu twee mogelijkheden: de oude processieroute vervolgen via de Warmoesstraat en de Nes naar de voormalige Heilige Stede of de Oudezijds Voorburgwal oplopen en koffie gaan drinken in Museum Ons’ Lieve Heer op Solder. Een bezoek aan het 17de-eeuwse grachtenpand en de schuilkerk op zolder is natuurlijk meer dan de moeite waard.