
Wie de schilderijen van Frans Lammers bekijkt, zou kunnen denken dat de Stille Omgang vooral een religieuze processie voor (jonge) mannen is. Dat beeld klopt niet. Lees hier hoe vrouwen vanaf het allereerste begin de processieroute hebben gelopen.
Locatie
Stille Omgang
Prins Hendrikkade
Type
Religieuze plaats van samenkomst
Religieuze gemeenschap
Rooms-katholieke Kerk
Object
Schilderij van de Stille Omgang bij de Nicolaasbasiliek, Frans Lammers 1955
Maker en datering
Frans Lammers
1955
Bezichtigen
Schilderij bevindt zich in depot van het museum
In 1880 komen Joseph Lousbergh en Carel Elsenburg in bezit van een geschrift waarin de oude route van de middeleeuwse Mirakelprocessie gedetailleerd staat beschreven. Ze besluiten vervolgens samen om op de zondag na het feest van het Mirakel in de vroege ochtend de originele processieroute biddend en mediterend te lopen, afgesloten met een mis in de Begijnhofkapel. Samen met vrienden en bekenden lopen ze in 1881 de eerste keer deze route. Maar al gauw sluiten ook anderen zich aan en ontstaat er een traditie waar katholieken uit het hele land op af komen.
De rector van het Begijnhof, mgr. B.H. Klönne, noteert al in 1884: ‘Op Zondag … is er ’s morgens heel vroeg processie gehouden door de stad, vooral door jonge heeren en ’s middags omstreeks één uure door jonge juffrouwen.’ Toch zijn het dan nog geen honderdtallen die de route lopen. In 1886 noteert Klönne dat er, nadat er enige reclame was gemaakt, ruim zestig personen – mannen en vrouwen - in de vroege ochtend hadden deelgenomen aan ‘den stillen omgang’. De term ‘stille omgang’ valt dan voor het eerst, maar zal vanaf dat moment de standaard aanduiding zijn voor de nachtelijke wandeling.
Door de reclame wordt de Stille Omgang breder bekend en neemt de populariteit snel toe. In 1888 nemen al ongeveer zeshonderd personen deel aan de nachtelijke tocht en de gezongen mis die daarop volgt. Dat blijft niet onopgemerkt in de stad en roept ook ergernis op bij een deel van de Amsterdammers. Vergeet niet dat er dan nog steeds een processieverbod geldt. Ook spelen duidelijke anti-katholieke sentimenten een rol nu de katholieke kerk bezig is met een revival. Om de aantallen beheersbaar te houden, vraagt men de vrouwen om niet ’s nachts maar overdag, in kleine groepen, te lopen. Deze als praktisch bedoelde maatregel wordt al snel een staande praktijk en, ten onrechte, zelfs een dwingend voorschrift. Het duurt tot de jaren zestig van de vorige eeuw voordat vrouwen en mannen weer samen de Stille Omgang lopen. Het is ook in de na-oorlogse jaren dat de Stille Omgang haar grootste bloei bereikt. Daarna neemt het aantal pelgrims af om in de laatste jaren redelijk stabiel rond de 5000 deelnemers te staan.
August den Hollander
Hoogleraar Religieus Erfgoed
Luna Hagen
Student minor Religieus erfgoed in Amsterdam (Vrije Universiteit/Reinwardt Academie), 2022
Laatst bewerkt
11 maart 2025
Frans Lammers. Nachtelijke ‘Stille Omgang’ bij de Sint Nicolaaskerk, 1955. Olieverf op doek, 72 cm x 93 cm. Amsterdam, Ons’ Lieve Heer op Solder. Fotografie Robert Westera.
Frans Lammers. De Stille Omgang bij de Begijnhofkapel, 1959. Olieverf op doek, 37,2 cm x 28,2 cm. Amsterdam, Ons’ Lieve Heer op Solder.Fotografie Robert Westera.
Raedts, P. Amsterdam: de Heilige Stede, 1345. Ommegangen en mirakelen', in W. Blockmans & H. Pleij(red.), Plaatsen van herinnering. Nederland van prehistorie tot Beeldenstorm, Amsterdam: Bert Bakker 2007. 290-301.
Online bronnen
Het verhaal van een honderdjarige
Laatst gecontroleerd 11-03-2025