Een unieke preekstoel voor de bewoners van de oostelijke eilanden.
Locatie
Oosterkerk
Kleine Wittenburgerstraat 1
Type
Kerk
Religieuze gemeenschap
Voorheen Nederlandse Hervormde Kerk
Object
Losstaande preekstoel met voorstellingen van Geloof, Hoop en Liefde
Maker en datering
Maker onbekend
1671
Bezichtigen
In de kerk tijdens openingsuren
Het is zondagochtend van 4 oktober 1671 wanneer de Amsterdamse predikant Nicolaus de la Planque vroeg van huis vertrekt en zich een weg baant tussen de scheepswerven van de oostelijke eilanden. Hij is op weg naar de nieuwgebouwde Oosterkerk aan de Kleine Wittenburgerstraat om er de inwijdingspreek te houden. De la Planque is 45 jaar wanneer hij als eerste predikant de trappen van de vierkante kansel beklimt. De preekstoel waar hij op staat is uniek voor Amsterdam: een vrijstaand vierkant bouwwerk met drie versierde houten panelen waarop zijn uitgebeeld de symbolen van geloof (een bijbel), hoop (een anker) en liefde (een hart).
Preekstoel
De preekstoel of kansel is een verhoogde plaats in een kerk van waaruit de geestelijk leider de gemeente toespreekt.
Preek
In protestantse kerken de toespraak van de predikant tot de gemeenteleden tijdens de wekelijkse kerkdienst. In de preek wordt uitleg gegeven over een gedeelte in de Bijbel, het evangelie verkondigd en een brug geslagen naar de belevingswereld van de gelovigen.
Kansel
De kansel of preekstoel is een verhoogde plaats in een kerk van waaruit de geestelijk leider de gemeente toespreekt.
Er zijn genoeg houtbewerkers onder de eilandbewoners die naar de Oosterkerk gaan. Ze worden ook wel ‘bijltjes’ genoemd, verwijzend naar het hoofdgereedschap van de scheepstimmerlieden die rondom de kerk en het naastgelegen Admiraliteits Magazijn hun werkplaatsen hebben. De scheepsbeeldhouwers staan bekend om hun talent voor het maken van sierlijke spiegels en schegbeelden. Is het een van deze ‘bijltjes’ die in het voorjaar van 1671 de scheepswerf tijdelijk verlaat om aan het houtsnijwerk van de Oosterkerk te werken?
In het boek van ‘ontfang en uitgaaf’ houden de kerkmeesters van de Oosterkerk bij wie er meewerken aan de bouw. Op de zesde pagina, tussen de rekeningen van het geleverde bier, hout en koper, lezen we dat er ook drie beeldsnijders zijn uitbetaald. Alle drie houtbewerker van beroep, maar niet bekend van andere kerkinterieurs. Op eentje na: de 27 jarige Barent Rijsenbeeck. In 1681 maakt hij voor de Hervormde Kerk van Bennebroek drie preekstoelpanelen met eenzelfde iconografische voorstelling als de preekstoel van de Oosterkerk. Over de andere twee beeldsnijders, Guilaum Verhoef en Christoffel Spoelder vertellen de kerkarchieven ons weinig. Zijn deze drie mannen daarmee eigenlijk scheepsbeeldhouwers van beroep? Hoe dan ook, ze hebben met hun houtsnijwerk in 1671 de identiteit van de eilandbewoners en hun scheepswerven op een unieke manier weten te verwerken in het interieur van de Oosterkerk.
Celine Oldenhage
Archivaris Waalse Gemeente Amsterdam
Laatst bewerkt
15 augustus 2025
Preekstoel met panelen, Barent Rijsenbeeck, Guilaum Verhoef, Christoffel Spoelder, 1671, eikenhout. Collectie Stadsherstel Amsterdam. Foto Robert Westera.
Interieur: fotografie Reinier van der Vliet, Stadsherstel Amsterdam.
Exterieur: fotografie Robert Westera.
Caart vande Sitplaatsen vande Oosterkerk, Jan Goeree en Daniël Stopendaal, ca. 1700, ingekleurde gravure. Collectie Stadsarchief Amsterdam, Atlas Dreesman.
Gezicht van het oostindisch-zeemagazyn, en scheeps-timmerwerf, te Amsterdam, H.P Schouten en P. Fouquet, 1760-1780, ingekleurde gravure. Stadsarchief Amsterdam, Atlas Dreesman.
'Geloof', middenpaneel van de preekstoel, Barent Rijsenbeeck, Guilaum Verhoef, Christoffel Spoelder, 1671, eikenhout. Collectie Stadsherstel Amsterdam. Foto Robert Westera.
Bom, G.D., De Oosterkerk te Amsterdam (Amsterdam 1922).
Hamming, B., De Oosterkerk. 340 jaar middelpunt van de Oostelijke Eilanden (Amsterdam 2011).
Wagenaar, J., Amsterdam in zijne opkomst, aanwas. Geschiedenissen […] (Amsterdam 1765).







