Christendom KatholiekZeven bekende legenden over Sint Nicolaas
Er zijn verschillende legenden over Nicolaas waaruit blijkt dat hij als kind al bijzonder was. Zo zou hij rechtop in zijn badje zijn gaan staan toen hij nog maar één dag oud was. Ook dronk hij alle dagen moedermelk, behalve op woensdag en vrijdag: dan vastte hij overdag en dronk ’s avonds melk. Als ouder kind speelde hij niet met vriendjes, maar ging naar de kerk. In het middenschip van de Nicolaasbasiliek heeft kunstschilder Jan Dunselman (1863-1931) zestien fresco's geschilderd met momenten uit het leven en sterven van Nicolaas en over de wonderen die hij verrichtte.
Nicolaas en de drie dochters zonder bruidsschat
Een arme weduwnaar heeft drie dochters en geen geld voor een bruidsschat. Om toch in hun levensonderhoud te voorzien, ziet hij geen andere oplossing dan zijn dochters in de prostitutie te laten werken. Als Nicolaas hiervan hoort, gaat hij tot drie keer toe in de nacht naar hun huis en gooit ongezien een goudklompje door hun raam. Hierdoor hoeven de meisjes niet als prostitué te werken en kunnen ze trouwen: hun eer is gered. Deze legende komt terug in de traditie van de schoen zetten bij het Sinterklaasfeest (gouden chocolademuntjes als schoentraktatie).
Nicolaas en de drie vermoorde (priester)studenten
Drie rondreizende studenten worden door een gierige herbergier vermoord. Hij berooft hen van hun geld en stopt hun lichamen in een pekelton, zodat hij hier maaltijden voor zijn gasten van kan koken. Als Nicolaas bij de herberg langskomt, krijgt hij een stuk vlees voorgezet en bemerkt het bedrog. Hij wekt de studenten weer tot leven. De herbergier toont berouw en belooft voortaan geen bedrog meer te plegen. Afbeeldingen van deze legende (drie jongetjes in een tobbe) kun je op meer plekken in Amsterdam terugvinden: in het beeld bovenop de basiliek, op de gevelsteen op de Dam, of het beeld in de Begijnhofkapel.
Nicolaas en de drie veroordeelde burgers
De oudste Nicolaaslegende gaat over drie inwoners uit Myra die ten onrechte ter dood veroordeeld worden. Dit doet gouverneur Eustachius nadat hij is omgekocht. Nicolaas haast zich naar de executieplaats waar de burgers al geblinddoekt en geknield klaar zitten voor hun terechtstelling. Nicolaas pakt het zwaard uit handen van de beul en bevrijdt hen. Vervolgens gaat hij naar de gouverneur van Myra en spreekt hem aan op zijn corruptie en onterechte veroordeling. Eustachius toont berouw en de veroordeling van de burgers wordt ongedaan gemaakt.
Nicolaas bedaart de storm op zee
Toen Nicolaas eens per schip naar Jeruzalem reisde, zag hij in een droom dat er een zware storm op komst was. Toen het noodweer inderdaad losbarstte en het schip dreigde te vergaan, bad Nicolaas tot God en de storm ging ogenblikkelijk liggen. Al snel na zijn dood werd Nicolaas de beschermheilige van havensteden en van schepen en zeelieden die dreigden te vergaan. In de Nicolaasbasiliek hangt boven de uitgang een scheepje als verwijzing naar dit ‘apostolaat ter zee’ van Sint Nicolaas. De wapenspreuk van de basiliek (navigantibus domum cum benedictione) verwijst ook naar deze legende. Vrij vertaald: ‘de mensen die onderweg zijn naar huis, wil ik zegenen’.
Nicolaas en het graanwonder
Toen er een hongersnood dreigde in Myra, haalde Nicolaas de schipper van een graanschip over om een kleine hoeveelheid graan in de haven van Myra achter te laten. De schipper was bang, omdat zijn graanvoorraad voor de keizer van Constantinopel precies was afgewogen. Nicolaas verzekerde hem dat er niets zou ontbreken. En inderdaad toen het schip in Constantinopel aankwam, bleek de graanvoorraad op het oude peil. De lading graan in de haven van Myra bleek door een wonder zo te zijn toegenomen dat de bevolking er twee jaar lang van kon eten.
Nicolaas en de oorvijg van Arius
Volgens de legende was Nicolaas aanwezig bij het belangrijke Concilie van Nicea (325) waar de leer van de kerk werd vastgelegd. Hij raakte zo van slag van de opvattingen van theoloog Arius dat hij hem een klap gaf. Keizer Constantijn liet Nicolaas voor straf naakt in de cel gooien. In de nacht kwam Jezus bij hem op bezoek en gaf Nicolaas zijn Bijbel terug. Ook Maria kwam langs in de cel en zij gaf hem zijn bisschopsgewaad terug. Toen de keizer dit hoorde, liet hij Nicolaas vrij en vroeg om vergeving. Arius werd tot ketter uitgeroepen. Er zijn weinig afbeeldingen van het moment dat Nicolaas de klap uitdeelt. Wel wordt op antieke Nicolaasiconen regelmatig naar dit verhaal verwezen: boven Nicolaas’ rechterschouder is Jezus met Bijbel afgebeeld en boven de linkerschouder Maria met bisschopsstola als zij Nicolaas in zijn cel bezoeken.
Christel Grimbergen
Vrijwilliger in de Basiliek van de Heilige Nicolaas
Laatst bewerkt
22 oktober 2024
Zeven taferelen uit de Nicolaas-cyclus, Jan Dunselman, 1918-1921, wandschilderingen in het middenschip. Collectie Basiliek van de Heilige Nicolaas. Fotografie Robert Westera.
Icoon van de Heilige Nicolaas, vervaardiger en datum onbekend, olieverf op paneel. Collectie Basiliek van de Heilige Nicolaas. Fotografie Robert Westera.
Blom, A., Nikolaas van Myra en zijn tijd (Hilversum 1998).
Vankan, M., Heilige Nicolaas, bruggenbouwer tussen Oost en West. 1700 jaar devotie, legenden en Volksgebruiken, 3e herziene druk (Heerlen 2022).
Online bronnen
De heilige Nicolaas als bruggenbouwer tussen oost en west
Laatst gecontroleerd 24-04-2024
Heiligen
Laatst gecontroleerd 22-04-2024