
Een adembenemend mooi geschenk voor de Heilige Stede.
Locatie
Kapel ter Heilige Stede
Kalverstraat 87
Type
Kapel
Religieuze gemeenschap
Voorheen Rooms-Katholieke Kerk
Object
Koorboek met meerstemmige muziek
Maker en datering
Petrus Alamire
1515-1517
Bezichtigen
Tot 7 september 2025 in Museum Ons' Lieve Heer op Solder
Niet alleen Adam en Eva woonden in het paradijs. Rond 1511 settelt Pompeius Occo, een uit Augsburg afkomstige schatrijke bankier, humanist en mecenas zich in Amsterdam als zaakgelastigde van het beroemde Augsburgse bankiers- en handelshuis Fugger. Hij creëert er zijn eigen paradijs aan het begin van de Kalverstraat, in de huidige Papenbroeksteeg.
Pompeius is dan vermoedelijk al getrouwd met Gerberich Claesdr, dochter uit een van de meest welvarende families in Amsterdam. Zij schenkt hem niet alleen zes kinderen maar ook status. Hij treedt toe tot de Amsterdamse elite en wordt machtiger en machtiger, rijker en rijker.
Zijn huis ’t Paradijs’ vult zich spoedig met kinderstemmetjes, maar ook met boeken, kunst en muziek èn met de aanwezigheid van kooplieden, geleerden, humanisten, filosofen en kunstenaars. Pompeius heeft een brede interesse en een groot netwerk waartoe ook Erasmus en Margaretha van Oostenrijk behoren.
Pompeius, bibliofiel in hart en nieren en inmiddels beroemd om zijn omvangrijke bibliotheek, komt via Margaretha van Oostenrijk in contact met de befaamde in Antwerpen en Mechelen gevestigde drukker Petrus Alamire. Hij bestelt bij hem een kostbare muziekbundel voor de Heilige Stede.
Hoewel Pompeius een humanist is, draagt hij de iets verderop in de Kalverstraat gelegen Heilige Stede een warm hart toe. Hij wordt in 1513 kerkmeester van de kapel waar het Mirakel van Amsterdam vereerd wordt en zal dat tot 1518 blijven. Het kleine heiligdom vaart er wel bij. Pompeius draagt bij aan de inrichting en de versiering van de kapel en de altaren. Tot de vele schenkingen behoren een kerkorgel, diverse schilderingen, heiligenbeelden en verluchte kerkboeken.
Heilige Stede
Letterlijk ‘’heilige plaats’’. De locatie in de Kalverstraat waar in 1345 het Mirakel van Amsterdam plaats vond. Na de protestantse overname in 1578 werd deze kerk ook wel Nieuwezijds Kapel genoemd. De oorspronkelijke kerk die op deze locatie stond, werd in 1908 gesloopt en vervangen door een nieuw kerkgebouw dat eveneens de Nieuwezijds Kapel werd genoemd.
Mirakel van Amsterdam
In 1345 vond in een huis aan de kalverstraat het Mirakel van Amsterdam plaats. Nadat een zieke stervende man zijn laatste Heilige Communie niet kon binnenhouden, wierp een dienstmeid het braaksel met de uitgespuwde Heilige Hostie in de haard. De Hostie werd de volgende dag intact in de vuurplaats teruggevonden. Men kwam daarop tot de conclusie dat God hier op bijzondere wijze aanwezig is en dat Hij op deze plek in de Heilige Hostie aanbeden wil worden. Kort daarop bouwde men op dezelfde plaats een bedevaartkapel die men de Heilige Stede (Heilige plaats) noemde. Deze kapel is in 1908 gesloopt.
De Occo Codex is een verlucht koorboek, dat tussen 1515 en 1517 tot stand komt. Het bevat een aantal polyfone werken ter ere van het Heilig Sacrament. Het bestaat uit 151 perkamenten folio, geschreven in Latijn, Frans en Middelnederlands. De composities zijn van de hand van diverse toonaangevende componisten uit de Lage Landen waaronder Pierre de la Rue en Josquin Desprez. De verluchting is door verschillende verluchters uitgevoerd en zeer divers. Het geheel is van een werk van een ongekende kwaliteit.
Als Pompeius in 1537 overlijdt gaan de codex en zijn meer dan 1.000 boeken over in de handen van zijn oudste zoon Sybrand. Het koorboek wordt verder in de lijn van de familie doorgegeven totdat het in 1972 in Brugge op de veiling komt. De Koninklijke Bibliotheek in Brussel mag zich sindsdien de nieuwe eigenaar noemen.
Voor Pompeius Occo klinken nu enkel nog hemelse klanken.
Hostie
Van het Latijnse woord hostia, dat offer betekent, is brood dat wordt gebruik tijdens de katholieke mis. Het heeft meestal de vorm van een rond stukje ongerezen brood, verwijzend naar het ongerezen brood dat Jezus Christus gebruikte tijdens het Laatste Avondmaal. Het katholicisme leert dat de hostie, samen met de miswijn, tijdens de mis door de woorden van een priester veranderen in het lichaam en bloed van Jezus Christus. Dit wordt de consecratie genoemd. De geconsacreerde hosties worden ook wel het Allerheiligste (Sacrament des Altaars) of het Heilig Sacrament genoemd.
Suzette van 't Hof
Medewerker Collectie, Informatie, Onderzoek en Publicatie Amsterdam Museum
Laatst bewerkt
12 juni 2025
Occo Codex, Petrus Alamire, ca. 1525-1534, manuscript op perkament, 51 x 35 x 7 cm. Collectie Koninklijke Bibliotheek van België, Ms.IV 922-f12v-13r.
Exterieur en interieur: fotografie Robert Westera.
Occo Codex (detail f12), Petrus Alamire, ca. 1525-1534, manuscript op perkament, 51 x 35 x 7 cm. Collectie Koninklijke Bibliotheek van België.
Occo Codex (detail f13), Petrus Alamire, ca. 1525-1534, manuscript op perkament, 51 x 35 x 7 cm. Collectie Koninklijke Bibliotheek van België.
Portret Pompeius Occo (1483-1537), Dirck Jacobsz, Amsterdam, c. 1531, olieverf op doek, 65 x 53 cm. Collectie Rijksmuseum.
Online bronnen
De bibliotheek van Pompejus Occo
Laatst gecontroleerd 05-06-2025
Boeken uit Het Paradijs
Laatst gecontroleerd 05-06-2025