Christendom KatholiekRond 1700 heerst er niet alleen tweedracht tussen katholieken en protestanten. Binnen de katholieke kerk ontstaat een steeds grotere kloof tussen Nederlandse priesters en uit het buitenland gezonden missionarissen.
Locatie
De Posthoorn
Prinsengracht 7
Type
Schuilkerk
Religieuze gemeenschap
Rooms-Katholieke Kerk
Object
Vergulde ciborie met een afbeelding van Sint Augustinus op het deksel
Maker en datering
Maker onbekend
1643
Bezichtigen
De ciborie is niet te bezichtigen
Huidig exterieur
Spanningen onder katholieke geestelijken
Deze zeventiende-eeuwse ciborie komt uit de rooms-katholieke schuilkerk De Posthoorn. Op het deksel staat Sint Augustinus afgebeeld. Hij is als bisschop te herkennen aan zijn mijter en bisschopsstaf. Het vlammende hart in zijn rechterhand, symbool van zijn vurige geloof, is een ander herkenningsteken. Sint Augustinus schreef een leefregel die grote invloed had op de ontwikkeling van katholieke kloosterordes en congregaties. Hij is ook de patroonheilige van een schuilkerk aan de Prinsengracht, De Posthoorn, die in de zeventiende eeuw tot de Orde der Augustijnen behoort.
Schuilkerk
Gebouw waarin, onder het bewind van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588-1795), verborgen godsdienstoefeningen werden gehouden. Kerkelijke groeperingen buiten de calvinistische kerk, zoals katholieken, lutheranen, doopsgezinden en remonstranten moesten hun godsdiensten in schuilkerken praktiseren.
Bisschop
Hoofd van een bisdom. Een bisschop is een geestelijke die de hoogste graad van de kerkelijke wijding heeft ontvangen. Bisschoppen worden beschouwd als de opvolgers van de apostelen.
patroonheilige
Een patroonheilige (of beschermheilige) is een heilige die wordt beschouwd als de beschermer van een bepaalde plaats, beroep, vereniging of persoon.
Augustijnen
Rooms-katholieke kloosterorde. De orde ontstond in Italië in de 13de eeuw. Aan de oorsprong stonden in armoede levende leken en geestelijken die zich in afgelegen gebieden toelegden op gebed en prediking. Evenals de Minderbroeders, de Dominicanen en Karmelieten vormden de augustijnen een zogenoemde bedelorde: zij onderhielden zichzelf niet, maar leefden van giften. De augustijnen hebben veel betekend voor de theologie en het katholiek onderwijs.
Ciborie
Gewijde vergulde of gouden beker met deksel voor het bewaren van geconsacreerde hosties.
Op het deksel van de ciborie is Sint Augustinus, bisschop van Hippo, afgebeeld. Zijn geschriften, waarvan zijn autobiografie Confessiones (Belijdenissen) en het theologische werk De civitate Dei (De stad Gods) het bekendste zijn, hebben grote invloed gehad op het christendom in het Westen.
Tussen de Alteratie (1578) en het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie (1853) komt een groot gedeelte van de katholieke priesters in Amsterdam uit religieuze ordes. Zij worden veelal vanuit het buitenland gestuurd om in het missiegebied Holland schuilkerken te bedienen. Omdat de meeste orden direct vanuit Rome worden bestuurd, zijn de ordegeestelijken vertrouwder met de recentste theologische ontwikkelingen in Rome. De verschillende opvattingen op het gebied van kerkbestuur en theologie tussen de Nederlandse geestelijken en de uit het buitenland komende ordegeestelijken zorgen regelmatig voor spanningen.
Een van de gebruikers van deze ciborie, de Vlaamse pater Fulgentius Stevins (1654-1710), is tussen 1695 en 1710 pastoor van schuilkerk De Posthoorn. Als geestelijke uit de Orde der Augustijnen is hij zeer trouw aan het kerkelijk gezag in Rome. Hij gruwelt van het door Rome veroordeelde jansenisme, een strengere lezing van de geschriften van Sint Augustinus. Deze leer wordt echter door een mondige minderheid van de katholieke priesters in Amsterdam verdedigd. Nadat hij in zijn preken uithaalde naar de dwalingen van jansenistisch gezinde priesters van nabijgelegen kerken, ontstaat er een heftige polemiek.
Alteratie
In 1578 wordt de katholieke stadsregering van Amsterdam afgezet. Er komt een gereformeerd stadsbestuur voor in de plaats. Het gevolg van deze verandering (Alteratie) is dat de Gereformeerde Kerk vanaf dat moment de enige kerk is die zich publiekelijk mag manifesteren. Katholieke kerken en kloosters worden in beslag genomen en krijgen nieuwe functies.
Pastoor
(Latijn voor herder) is de priester, aan wie de leiding van een parochie(kerk) door de bisschop is toevertrouwd.
Herstel van de bisschoppelijke hiërarchie (1853)
Nadat Nederland tijdens de Tachtigjarige Oorlog onder protestants bestuur is gekomen, verklaart paus Gregorius XV Nederland in 1622 tot missieland. Dit betekent dat de katholieke gemeenschap in Nederland vanaf dan direct vanuit Rome wordt aangestuurd. De lokale bisdommen worden opgeheven en bisschoppen verliezen hun gezag. Katholieke kerken worden in deze periode (missie)staties genoemd.
In 1853 wordt de bisschoppelijke hiërarchie hersteld en komen er, ondanks fel protest vanuit protestantse hoek, opnieuw bisschoppen en bijbehorende bisdommen.
Pater Fulgentius is op deze prent afgebeeld in het zwarte habijt van de augustijnen. De onderstaande tekst vermeldt dat hij in De Posthoorn op 56-jarige leeftijd is overleden.
Op een overgeleverd portret is pater Fulgentius in het habijt van de augustijnen en met een boek over de leer van Sint Augustinus afgebeeld. Zijn initialen staan in een vlammend hart, soortgelijk aan die van Sint Augustinus op de ciborie. Onderaan de koperdruk wordt zijn verdediging van de rooms-katholieke leer dichterlijk geroemd.
Habijt
De kleding die door monniken, nonnen en anderen in religieuze orden wordt gedragen. Religieuze orden hebben vaak habijten in een eigen stijl en kleur. Hun leden zijn daarom aan hun habijt te herkennen.
Boven de deur van Prinsengracht 7 is een afbeelding van een posthoorn te zien, de naamgever van de voormalige schuilkerk op deze locatie. Nadat in 1863 de nieuwe Posthoornkerk aan de Haarlemmerstraat in gebruik werd genomen, werd de oude schuilkerk verlaten.
Pieter-Jan van Giersbergen
Conservator Museum Ons' Lieve Heer op Solder
Laatst bewerkt
22 oktober 2025
Sint Augustinusciborie, onbekende vervaardiger, Antwerpen, 1643, verguld zilver. Collectie R.K. parochie van de H. Nicolaas te Amsterdam. Bruikleen Museum Ons' Lieve Heer op Solder.
Exterieur: fotografie Museum Ons' Lieve Heer op Solder.
Detail Sint Augustinusciborie, onbekende vervaardiger, Antwerpen, 1643, verguld zilver. Collectie R.K. parochie van de H. Nicolaas te Amsterdam. Bruikleen Museum Ons' Lieve Heer op Solder.
Den Seer Eerwaardigen Pater Fulgentius Stevins etc., Dirck Jonckman, ca. 1710, gravure. Collectie Stadsarchief Amsterdam: tekeningen en prenten.
Afbeelding van een posthoorn, onbekende vervaardiger, onbekende datering. Fotografie Museum Ons' Lieve Heer op Solder.
Dyck, L. van en Dijck, L. van, ’De Augustijnen in de Hollandse Zending, Gelderland, Limburg en Staats-Brabant (1623-1853)’, Augustiana vol. 17 (1967) 274-298.
