
Van de zeventiende tot de negentiende eeuw kent Amsterdam verschillende doolhoven. Hier laten bezoekers zich vermaken met orgels, speelse fonteinen en bewegende beelden van bekende figuren zoals Eva Vliegen.
Locatie
Oude Doolhof
Prinsengracht 338
Type
Bezienswaardigheid
Religieuze gemeenschap
Christendom algemeen
Object
Tekening van het verdwenen mechanische beeld van Eva Vliegen
Maker en datering
Johan George Lodewijk Rieke
1862
Bezichtigen
Op aanvraag te bezichtigen in het Stadsarchief Amsterdam
Het mechanische beeld op deze tekening stelt de protestantse ‘wondermaagd’ Eva Vliegen voor, bijgenaamd Besje van Meurs (ca. 1575-1637). Deze vrouw uit het Duitse stadje Meurs baart in het begin van de zeventiende eeuw opzien: zij zou jarenlang niets hebben gegeten en slechts van de geur van bloemen leven. Ook beweert ze regelmatig engelen te zien en doet ze voorspellingen. Deze verhalen en haar portret worden in pamfletten verspreid. Velen komen naar Meurs om het wonder met eigen ogen te zien. Als in 1628 blijkt dat ze toch stiekem voedsel tot zich neemt, wordt dit breed uitgemeten in kranten en schimpgedichten. Ook wordt ze op andere manieren bespot.
Tot 1862 staat in het Oude Doolhof in Amsterdam een levensgroot wassen beeld van Eva Vliegen. Het drijft de spot met het schijnwonder door een mechanische arm waarmee ze broodkruimels van haar mond veegt. In een begeleidend rijmpje wordt ze nog verder op de hak genomen:
“Dat is Bessie van Meurs, dat leugenachtig wijf,
Ei zie, zij schu(d)t haar hoofd, en zweer(t) nog even stijf,
In 32tig jaar heeft zij geen brood gegeten,
Wel ’t leugenachtig wijf, liegt dat de stenen zweten.”
Tegenwoordig zou Eva Vliegen wellicht met een eetstoornis zijn gediagnosticeerd, maar in de zeventiende eeuw wordt zulk gedrag begrepen vanuit een religieus denkkader. Veel mensen vasten regelmatig als een middel tot zelfheiliging. Daarom is het schandaal van haar bedrog des te groter, evenals de hilariteit en het leedvermaak. Het levensechte en bewegende wassen beeld is zowel bedoeld als een soort ‘schandpaal bij verstek’ als een moralistische waarschuwing.
In 1862 wordt het Oude Doolhof, waar generaties Amsterdammers het beeld en het verhaal van Besje van Meurs hebben leren kennen, opgeheven. Hierna is zij nog één keer te zien op de Wereldtentoonstelling van 1895 op het Museumplein. Sindsdien is het beeld verdwenen.
Vasten
Een praktijk binnen verschillende religieuze tradities waarin men zich een bepaalde tijd onthoudt van eten en drinken.
Eelco Nagelsmit
Docent kunstgeschiedenis Vrije Universiteit Amsterdam
Laatst bewerkt
22 oktober 2024
Het mechanische wassen beeld van Eva Vliegen in de beeldengalerij van het Oude Doolhof, Prinsengracht 338, J.G.L. Rieke, ca. 1862, tekening. Collectie Stadsarchief Amsterdam.
Exterieur: fotografie Robert Westera.
Heva Vliege tot Muers, Balthasar Flessiers, 1614, olieverf op doek. Collectie Museum Ons’ Lieve Heer op Solder.
De beeldengalerij in het Oude Doolhof, Prinsengracht 338, J.G.L. Rieke, ca. 1862, tekening. Collectie Stadsarchief Amsterdam.
Vanhaelen, A., The Moving Statues of Seventeenth-Century Amsterdam: Automata, Waxworks, Fountains, Labyrinths (University Park PA 2022) 140-142.
Deth, R. van, en W. Vandereycken, Van vastenwonder tot magerzucht. Anorexia nervosa in historisch perspectief, deel 1 (Meppel 1988) 78-81.
Anoniem, Een warachtige beschrijvinge van het groot mirakel en teecken des Heeren het welcke gheschiedt is binnen de stadt van Meurs, al waer God sijnen enghel ghesonden heeft aen [...] Iefken Vlieghen […] (Amsterdam 1614).
Online bronnen
Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam
Laatst gecontroleerd 08-08-2024